نرخ بهره چیست؟ بررسی انواع نرخ بهره و نحوه محاسبه آن

یکی از مفاهیم مهم و پایه‌ای بازارهای مالی مختلف از جمله فارکس و ارز دیجیتال، مفهوم نرخ بهره (Interest Rate) است. نرخ بهره تأثیر چشمگیری در اقتصاد دارد و آشنایی با آن کمک می‌کند تا از شکل‌گیری روندهای کلان در بازارهای مالی درک بهتری داشته باشید. در این مقاله از کلینیک سرمایه، قصد داریم بیشتر با مفهوم نرخ بهره، نحوه محاسبه، و انواع آن آشنا شویم. اگر مایلید با انواع نرخ بهره و تأثیر آن در بازارهای مختلف آشنا شوید، در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

نرخ بهره چیست؟ (Interest Rate)

تعریف نرخ بهره یا Interest Rate به‌زبان ساده، هزینه‌ای است که در ازای قرض گرفتن پول پرداخت می‌شود. در واقع، نرخ بهره همان پولی است که قرض‌دهنده یا نهاد مالی در ازای قرض دادن پول به دیگران دریافت می‌کند.

نرخ بهره درصدی از کل پولی است که قرض داده می‌شود و معمولاً آن را به‌صورت درصد سود سالانه (APR) بیان می‌کنند. اصطلاح نرخ بهره برای مقدار پولی که بانک‌ها یا نهادهای مالی از حساب‌های پس‌انداز دریافت می‌کنند نیز کاربرد دارد.

معمولاً نرخ بهره وام‌ها به اعتبار وام‌گیرنده نزد بانک یا وام‌دهنده بستگی دارد. نرخ بهره به بازارهای بورس و فارکس منحصر نیست و می‌تواند برای کالاها، وسایل نقلیه، و املاک نیز کاربرد داشته باشد.

انواع Interest Rate

همان‌طور که اشاره شد، نرخ بهره مبلغی است که در ازای قرض گرفتن پول پرداخت می‌شود، اما نحوه محاسبه این نرخ روش‌های مختلفی دارد. در این بخش، با انواع Interest Rate و ویژگی‌های هریک از آن‌ها آشنا می‌شویم.

نرخ بهره ساده

نرخ بهره ساده یا عادی (Simple Interest Rate) همان نرخ بهره پایه‌ای است که باید در ازای دریافت پول به بانک یا وام‌دهنده بپردازید. این نوع نرخ بهره بدون در نظر گرفتن عواملی مثل زمان، تورم، یا روال پرداخت محاسبه می‌شود.

برای مثال، اگر مبلغ هزار دلار را با نرخ بهره سالانه ۵ درصد قرض بگیرید، نرخ بهره ساده آن در هر سال پنجاه دلار خواهد بود. معمولاً در تبلیغات بانکی و غیره نرخ بهره ساده را بیان می‌کنند. مثلاً اگر بانک ادعا می‌کند که وام‌های خود را با نرخ ۴ درصد واگذار می‌کند، منظور از آن، نرخ بهره ساده است. با این حال، استفاده از این نوع نرخ بهره چندان رایج نیست و وام‌دهندگان معمولاً به دریافت یک نرخ ساده، بدون در نظر گرفتن عوامل دیگر، تمایلی ندارند.

نرخ بهره مرکب

یکی دیگر از انواع رایج نرخ بهره، نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate) است که در آن، بهره پول را به‌صورت دوره‌ای محاسبه و به مبلغ اصلی اضافه می‌کنند. گاهی برای اشاره به نرخ بهره مرکب از اصطلاح «بهره سود» نیز استفاده می‌کنند.

نرخ محاسبه بهره با نرخ تجمع بهره متفاوت است و علت تفاوت نرخ بهره ساده و مرکب نیز همین موضوع است. برای مثال، اگر مبلغی پول در بانک پس‌انداز کنید و سودهای حاصل از آن را برداشت نکنید، سود هر ماه به‌صورت درصدی از کل پول، به‌علاوه سودهای جمع‌شده از قبل محاسبه می‌شود.

نرخ بهره بین بانکی

نرخ بهره بین بانکی (Interbank Interest Rate) همان بهره‌ای است که بانک‌ها در ازای گرفتن وام‌های کوتاه‌مدت به هم پرداخت می‌کنند. بانک‌ها در بازار بین بانکی وجوهی را مبادله می‌کنند تا بتوانند نقدینگی خود را مدیریت کنند. میزان نرخ بهره بین بانکی به میزان پول موجود در بازار، نرخ‌های رایج، و قواعد و شرایط خاص قرارداد مثل طول مدت پرداخت بستگی دارد.

نرخ بهره اسمی

نرخ بهره اسمی (Nominal Interest Rate) نرخ بهره‌ای است که بدون در نظر گرفتن تورم محاسبه می‌شود. نرخ بهره‌ای که فدرال رزرو برای صندوق‌های فدرال تعیین می‌کند، نرخ بهره اسمی کوتاه‌مدت است که بانک‌ها و نهادهای مالی دیگر بر اساس آن نرخ بهره خود را مشخص می‌کنند. معمولاً سرمایه‌گذاران برای اینکه اجازه ندهند تورم در دارایی آن‌ها تأثیر بگذارد، به‌جای نرخ بهره اسمی از نرخ بهره واقعی استفاده می‌کنند.

نرخ بهره جاری

نرخ بهره جاری، که بیشتر با عنوان نرخ بهره بازار (Market Interest Rate) شناخته می‌شود، مشابه با نرخ بهره اسمی است و میزان سود رایجی را که در ازای دریافت وام پرداخت می‌شود، بیان می‌کند. نرخ بهره جاری بسته به نوع وام، اعتبار وام‌گیرنده، میزان تورم قابل انتظار در آینده، و شرایط کلی اقتصادی تغییر می‌کند و مقدار ثابتی ندارد.

نرخ بهره مؤثر

نرخ بهره مؤثر (Effective Interest Rate) معمولاً بالاتر از نرخ بهره ساده است و میزان بدهی واقعی یک وام یا قرض را نشان می‌دهد. به بیان ساده‌تر، نرخ بهره مؤثر نشان می‌دهد که بعد از انجام محاسبات و در نظر گرفتن سود مرکب در طول زمان، باید چه مبلغی را در ازای وام دریافتی خودتان بازپرداخت کنید.

نرخ بهره ثابت

نرخ بهره ثابت (Fixed Interest Rate)، همان‌گونه که از نام آن نیز پیداست، با گذشت زمان تغییر نمی‌کند و مبلغ آن در طول دوره بازپرداخت وام ثابت می‌ماند. برای مثال، اگر هنگام دریافت وام، در شرایط ذکر شده باشد که نرخ بهره ثابت آن ۵ درصد است، یعنی شما با هر قسط ۵ درصد از مبلغ وام را به‌عنوان بهره می‌پردازید. هنگامی‌ که نرخ بهره به‌صورت ثابت تعیین می‌شود، وام‌دهنده نمی‌تواند بسته به شرایط بازار یا به هر دلیل دیگری نرخ بهره را تغییر دهد.

نرخ بهره شناور

نرخ بهره شناور (Floating Interest Rate) نرخی است که در واکنش به متغیرهای اقتصادی مثل تورم، عرضه و تقاضای اعتبار، و تصمیمات بانک مرکزی درباره سیاست‌های پولی تغییر می‌کند. معمولاً نرخ بهره شناور بر اساس ضوابطی که در قرارداد وام مشخص شده است تعیین می‌شود. وقتی نرخ بهره را به‌صورت شناور تعیین کنید، مبلغ بازپرداخت شما در طول زمان تغییر می‌کند. این نوع نرخ بهره معمولاً برای وام‌هایی مثل وام مسکن استفاده می‌شود.

فرمول محاسبه نرخ بهره ساده و مرکب

محاسبه نرخ بهره ساده به‌راحتی با ضرب کردن اصل سرمایه (Principal) در نرخ بهره (Interest Rate) در زمان انجام می‌شود. درنتیجه، فرمول محاسبه نرخ بهره ساده به این صورت خواهد بود:

Simple interest = principal × interest rate × time

نرخ بهره ساده = اصل مبلغ × نرخ بهره × زمان

برای مثال، اگر مبلغ وام ۳۰۰ هزار دلار با نرخ ۴ درصد سالانه باشد و مدت بازپرداخت آن نیز ۳۰ ساله تعیین شود، نرخ بهره ساده آن به این صورت محاسبه خواهد شد:

Simple Interest = $300,000 × ۴% × ۳۰ = $۳۶۰,۰۰۰

فرمول محاسبه نرخ بهره مرکب کمی پیچیده‌تر از نرخ بهره ساده است و به این صورت بیان می‌شود:

Compound interest = p × [(۱ + interest rate)n − ۱]

در این فرمول، p همان اصل مبلغ وام یا قرض، interest rate همان نرخ بهره، و n نیز تعداد دوره‌های مرکب است. برای مثال، اگر قرار باشد مانند مثال قبل، وام ۳۰۰ هزار دلاری را با نرخ ۴ درصد در طول ۳۰ سال با بهره مرکب بازپرداخت کنید، مبلغ سود یا بهره مرکب آن ۷۰۰ هزار دلار خواهد بود.

دلایل افزایش یا کاهش نرخ بهره توسط بانک‌های مرکزی چیست؟

سیستم بانک مرکزی آمریکا یا فدرال رزرو بسته به شرایط مختلفی نرخ بهره را تغییر می‌دهد و این نرخ تأثیر زیادی در وضعیت اقتصادی جهان دارد. عوامل مختلفی در نرخ بهره بانک مرکزی تأثیر دارند که ازجمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

تورم

یکی از عوامل مؤثر در نرخ بهره، تورم است. هرچه تورم بیشتر باشد، احتمال افزایش نرخ بهره نیز وجود دارد. تورم موجب افت ارزش دارایی نهادهای وام‌دهنده می‌شود. درنتیجه، آن‌ها برای جبران این کاهش ارزش، نرخ بهره را افزایش می‌دهند تا بعد از اتمام بازپرداخت، ارزش دارایی‌های آن‌ها حفظ شده باشد.

سیاست‌ها پولی و مالی دولت

علاوه بر تورم، دولت نیز در تعیین نرخ بهره نقش مهمی دارد. سیاست‌های پولی دولت در نرخ بهره تأثیر می‌گذارد و بسته به اینکه وضعیت اقتصادی و سیاست‌ها چگونه باشد، نرخ بهره متغیر خواهد بود. نرخ صندوق‌های فدرال یا نرخی که نهادهای مالی برای وام‌های کوتاه‌مدت از یکدیگر دریافت می‌کنند، در نرخ بهره‌ای که بانک‌ها برای وام‌های خود تعیین می‌کنند اثر می‌گذارد.

رابطه نرخ بهره با سیاست‌های هاوکیش (Hawkish) و داویش (Dovish)

هاوکیش و داویش دو اصطلاح اقتصادی هستند که دو سیاست پولی متفاوت را دنبال می‌کنند. سیاست هاوکیش از افزایش نرخ بهره برای مقابله با تورم حمایت می‌کند، حتی اگر این افزایش مانع رشد اقتصادی و اشتغال شود. سیاست داویش به‌دنبال رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی است و از کاهش نرخ بهره برای دستیابی به این اهداف حمایت می‌کند.

اگر سیاست هاکیش برقرار باشد، نرخ بهره بالاتر می‌رود و به‌دنبال آن، تمایل نهادهای مالی به دادن وام کمتر می‌شود. درنتیجه، احتمال اینکه مصرف‌کنندگان خریدهای سنگین‌تری انجام دهند یا اعتبار بیشتری درخواست کنند کاهش می‌یابد. در مقابل، اگر سیاست داویش برقرار باشد، نرخ بهره کاهش می‌یابد و به‌ این ترتیب، گردش پول در اقتصاد بیشتر خواهد شد.

تأثیر نرخ بهره فدرال رزرو در بازارهای مالی

فدرال رزرو یا بانک مرکزی آمریکا وظیفه دارد بین رشد اقتصادی و تورم تعادل ایجاد کند و این کار را از طریق دستکاری نرخ بهره انجام می‌دهد. سیاست‌های پولی فدرال رزرو و تعیین نرخ بهره در بازارهای مالی مختلف آثار متفاوتی دارد.

بازار فارکس

نرخ بهره تأثیر قابل‌توجهی در بازار فارکس دارد و نرخ بهره یک ارز مهم‌ترین عامل در تعیین ارزش آن محسوب می‌شود. افزایش نرخ بهره سبب سخت‌تر شدن گرفتن وام برای بانک‌های کوچک، کسب‌وکارها، و افراد مختلف می‌شود.

وقتی فدرال رزرو نرخ بهره را افزایش می‌دهد، دلار آمریکا نسبت به ارزهای دیگر تقویت شود. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران، دلار آمریکا را دارایی امنی تلقی می‌کنند و ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به‌صورت دلار نگه دارند. این موضوع در جفت ارزهایی که یک طرف آن‌ها را دلار آمریکا تشکیل می‌دهد، تأثیر زیادی دارد.

بازار ارزهای دیجیتال

از آنجا که بازار ارزهای دیجیتال بازار پرریسکی تلقی می‌شود، هنگامی که فدرال رزرو نرخ بهره را افزایش می‌دهد، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را از این بازار پرریسک خارج کنند و به‌سراغ سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک مثل نگهداری دلار بروند. علاوه بر این، افزایش نرخ بهره باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به گرفتن وام و وارد شدن به بازار پرریسکی مثل ارز دیجیتال، تمایل کمتری داشته باشند.

تغییرات نرخ بهره فدرال رزرو در سال‌های قبل و بعد از کرونا

پیش از همه‌گیری بیماری کرونا در سال ۲۰۱۹، فدرال رزرو به‌تدریج نرخ بهره را افزایش می‌داد تا از این طریق با تورم مقابله کند. هدف این سیاست پولی فدرال رزرو کندتر کردن رشد اقتصادی و جلوگیری از افزایش بیش از حد تورم بود که البته موجب نزولی شدن قیمت سهام و دارایی‌های دیگر نیز شد.

همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ تأثیر زیادی در وضعیت اقتصادی جهان داشت و فدرال رزرو برای مقابله با آن اقدامات مختلفی انجام داد. یکی از این اقدامات، کاهش نرخ بهره بود که هزینه گرفتن وام را برای مصارف خانگی و کسب‌وکارها کاهش داد.

بعد از اینکه کرونا تا حد زیادی کنترل شد و دنیا به وضعیت نسبتاً پایداری رسید، فدرال رزرو افزایش نرخ بهره را در دستور کار خود قرار داد و تاکنون نرخ بهره را تا ۵/۵ درصد افزایش داده است. نمودار زیر به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه در سال ۲۰۱۹ و به‌دنبال همه‌گیری کرونا، نرخ بهره کاهش یافت و در سال ۲۰۲۲، دوباره حرکت رو به بالای خود را آغاز کرد.

پیش‌بینی نرخ بهره فدرال رزرو در سال ۲۰۲۴

فدرال رزرو در آخرین نشست خود، که در ماه دسامبر برگزار شد، اعلام کرد که فعلاً نرخ بهره را در محدوده ۵/۲۵ تا ۵/۵ درصد نگه می‌دارد، اما اگر وضعیت اقتصادی مطابق با پیش‌بینی آن‌ها پیش برود، انتظار دارند نرخ بهره در پایان سال ۲۰۲۴ به ۴/۶ درصد برسد. بیشتر اقتصاددان‌های وال استریت نیز معتقدند فدرال رزرو تا چند ماه دیگر نرخ بهره را ثابت نگه می‌دارد و پیش‌بینی می‌کنند که اولین کاهش نرخ بهره در ماه می یا ژوئن ۲۰۲۴ اتفاق خواهد افتاد.

کلام پایانی

در این مطلب بررسی کردیم که نرخ بهره چیست و چرا به‌عنوان تریدر در بازارهای مالی فارکس و ارز دیجیتال، باید به تغییرات نرخ بهره از سوی بانک مرکزی آمریکا حساس باشید. در حالت عادی، این بانک سالانه هشت نشست برای تصمیم‌گیری درباره نرخ بهره برگزار می‌کند. با دنبال کردن فارکس فکتوری، می‌توانید در جریان زمان برگزاری این نشست‌ها و نتایج آن‌ها قرار بگیرید. سپس متناسب با تغییرات نرخ بهره، معاملات خود را در بازارهای مالی مدیریت کنید.