طرح پانزی چیست؟

خوشبختانه یا متأسفانه، کلاهبرداری همواره در بازارهای مالی وجود داشته است. از گذشته‌های دور تا به امروز، افراد زیادی در دام‌ کلاهبرداران در بازارهای مالی گوناگون گرفتار شده‌اند. در این بین، برخی از کلاهبرداران به دام افتادند و برخی دیگر با سرمایه‌هایی که از افراد ناآگاه به جیب زده‌اند، برای همیشه از دسترس خارج شده‌اند. با به‌روز شدن بازارهای مالی،‌ روش‌های کلاهبرداری نیز جدید شده‌ است. طرح پانزی یکی از روش‌های کلاهبرداری در بازارهای مالی است. در این مقاله قصد داریم مفهوم طرح پانزی در ارز دیجیتال را تحلیل کنیم. برای رسیدن به پاسخ این سؤال که طرح پانزی چیست، تا پایان با ما همراه باشید.

طرح پانزی (Ponzi Scheme) چیست؟

طرح پانزی اشاره به مفهومی سوداگرانه در بازارهای سرمایه‌گذاری دارد. گاهی اوقات افراد یا شرکت‌ها به کمک ابزارهای تبلیغاتی، سرمایه‌گذاران را مجاب می‌کنند که سرمایه خود را در اختیار آن‌ها قرار دهند و معمولاً با وعده بازگشت سرمایه به همراه سود بدون ریسک، افراد را به دام می‌اندازند. آن‌ها به سرمایه‌گذاران وعده می‌دهند که وجوه دریافتی را در پروژه‌های خاصی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

این در حالی است که خبری از سرمایه‌گذاری نیست؛ بلکه وجوه دریافتی را صرف بازپرداخت سرمایه و سود افرادی می‌کنند که قبلاً سرمایه خود را در اختیار آن‌ها قرار داده‌اند؛ بنابراین، عملاً در اجرای طرح پانزی، سرمایه از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. در این بین، گردانندگان این صحنه نیز سود خود را برمی‌دارند. طبیعی است که برای تداوم چنین شرایطی به جریان دائمی سرمایه نیاز است و اگر به هر دلیلی، ورود سرمایه به پروژه‌های با طرح پانزی متوقف شود، ماهیت آن‌ها به کلی به چالش کشیده می‌شود.

بیشتر بخوانید: شیلینگ چیست

نگاهی به تاریخچه طرح‌های پانزی

یکی از موضوعات جذاب در بررسی طرح پانزی، تاریخچه شکل‌گیری چنین ایده‌ای برای کلاهبرداری است. نام‌گذاری این طرح از روی نام چارلز پانزی صورت گرفته است. او تاجری ایتالیایی بود که بساط فعالیت‌های اقتصادی‌اش را در کشور آمریکا پهن کرده بود. پانزی ادعا کرد که می‌تواند از محل نوسانات ارزش ارز برای خرید کوپن‌های پستی، درآمدهای سرشاری کسب کند.

کوپن‌های پستی نوعی تمبر بودند که ارسال‌کنندگان نامه به کشورهای دیگر می‌توانستند برای تسهیل فرایند دریافت پاسخ از آن‌ها استفاده کنند. چارلز پانزی ادعا می‌کرد که می‌تواند این کوپن‌ها را با تخفیف ویژه از کشورهای دیگر بخرد و با سود بسیار زیاد در آمریکا بفروشد. البته هیچ‌گاه توضیحی درباره اینکه چگونه چنین ایده‌ای را عملیاتی می‌کند، ارائه نداد. استدلال او این بود که نمی‌تواند اسرار فعالیت‌هایش را برای رقبا فاش کند.

او به سرمایه‌گذاران وعده داد در ۴۵ روز ۵۰ درصد و در ۹۰ روز سودهای کلان ۱۰۰درصدی داشته باشند. به همین دلیل، ابتدا موفق شد سرمایه‌های چشمگیری را جذب کند. خبری از سرمایه‌گذاری در خریدوفروش کوپن‌های پستی نبود، بلکه چارلز پانزی صرفاً از محل سرمایه‌گذاری‌های جدید، سود پول سرمایه‌گذاران قبلی را پرداخت می‌کرد.

اوایل همه‌چیز خوب پیش می‌رفت و سرمایه‌گذاران در موعد مقرر سودهای خود را دریافت می‌کردند. بعد از مدتی، رسانه‌ها به عملکرد پانزی شک کردند. هیاهوی شکل‌گرفته سبب شد دستگاه‌های مسئول در آمریکا به این پرونده وارد شوند. درنهایت، با کشف کلاهبرداری چارلز پانزی در دوازدهم اوت ۱۹۲۰، حکم بازداشت او صادر شد. در این بین، سرمایه‌گذاران مبلغی حدود بیست میلیون دلار خسارت دیدند.

جالب است بدانید که هرچند این طرح کلاهبرداری به نام چارلز پانزی نام‌گذاری شده است، قبل از او نیز در سال ۱۸۷۹، فردی به نام سارا هاو در بوستون آمریکا، چنین کلاهبرداری‌ای را پیاده کرده بود. یکی دیگر از طرح‌های پانزی مشهور را که در قرن حاضر در آمریکا به وقوع پیوست، فردی به نام برنی مدوف اجرایی کرد. او تا قبل از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ در آمریکا، همه‌چیز را به‌خوبی اداره می‌کرد؛ اما بعد از شکل‌گیری بحران، عملاً همه‌چیز به‌ هم ریخت و دست او برای همگان رو شد. در جریان کلاهبرداری مدوف حدود ۵۰ میلیارد دلار خسارت به سرمایه‌گذاران وارد شد که عدد بسیار هنگفتی است.

ویژگی‌های طرح پانزی چیست؟

بیش از صد سال از زمان دستگیری اولین نفری که از طریق طرح پانزی از سرمایه‌گذاران کلاهبرداری کرده،‌ می‌گذرد. با وجود این، هنوز هم شاهدیم که برخی افراد به دام طرح‌های پانزی می‌افتند. برای مثال، در سال گذشته، مراجع قانونی در آمریکا بیش از ۶۰ طرح پانزی را شناسایی کرده‌اند.

همین مسئله ما را بر آن داشت تا به این سؤال پاسخ دهیم که روش تشخیص طرح پانزی چیست؟ طرح‌های پانزی در ظاهر پیچیده به نظر می‌رسند، اما وقتی کمی عمیق شوید، ویژگی‌های مشترک مهمی در آن‌ها مشاهده می‌شود. ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تبلیغات گسترده

اولین موضوعی که با مشاهده آن باید به کلاهبرداری بودن پروژه‌ها شک کنید، تبلیغات بسیار گسترده است. اگر پروژه‌ای، چه در بازار رمز ارزها و چه در بازارهای مالی دیگر، بیش از اندازه سروصدا به راه انداخت، حتماً با دیده تردید به آن نگاه کنید. به خاطر داشته باشید که حمایت افراد مشهور از پروژه‌های سرمایه‌گذاری به‌هیچ‌وجه دلیل منطقی‌ای نیست که سرمایه خود را به پروژه‌ای بسپرید که با آن آشنایی کافی ندارید.

2. شفافیت نداشتن درباره فرایند سرمایه‌گذاری

گردانندگان طرح‌های پانزی هیچ‌گاه توضیحات شفافی درباره فرایند سرمایه‌گذاری نمی‌دهند. شاید در مقام ادعا این‌گونه وانمود کنند که سرمایه‌های افراد را در پروژه‌های خاصی صرف می‌کنند، اما در عمل، هیچ توضیحی درباره نحوه سرمایه‌گذاری ارائه نمی‌کنند. در این حالت، طبیعی است که کاربران به ماهیت کلاهبرداری پروژه حساس شوند.

3. دادن وعده سودهای کلان با ریسک کم

بازارهای مالی ریسک زیادی دارند. میزان این ریسک برای بازارهایی مانند ارزهای دیجیتال به‌مراتب بیشتر است. در چنین شرایطی، دادن وعده سودهای کلان در کوتاه‌مدت به‌صورت تضمینی اصلاً عاقلانه نیست؛ بنابراین، اگر با پروژه‌ای مواجه شدید که چنین وعده‌های وسوسه‌کننده‌ای را پیش روی شما گذاشت، حتماً با دقت بیشتری درباره ماهیت آن تحقیق کنید.

4. مشکل در دریافت اصل وجه سرمایه‌گذاری

اگر در سرمایه‌گذاری، به هر دلیلی، طرف قرارداد بر سر راه بازگشت اصل سرمایه شما مانع‌تراشی کند، باید درباره ماهیت آن تردید کنید. گاهی اوقات صاحبان طرح‌های پانزی با ارائه سودهای خارج از عرف سعی می‌کنند کاربران را از برداشت اصل سرمایه منصرف کنند. باید این موضوع را زنگ خطر تلقی کنید.

تفاوت طرح هرمی با پانزی چیست؟

تا اینجا، طرح پانزی را توضیح دادیم. در ادامه، لازم است نکته مهمی را بررسی کنیم. طرح‌های هرمی یکی دیگر از روش‌های جذب سرمایه است که با وجود شباهت با طرح پانزی، ماهیت مجزایی دارد. در طرح‌های هرمی، یک نفر در رأس هرم، نقش‌آفرینی و سرمایه‌گذاران خاصی را جذب می‌کند؛ سپس هریک از این افراد به‌صورت پلکانی زیرمجموعه‌هایی را برای خود پیدا می‌کنند.

گاهی اوقات برای ایجاد انگیزه به‌منظور جذب سرمایه‌گذاران جدید، پیشنهادهایی مانند حق انحصاری فروش یک یا چند کالا نیز به افراد ارائه می‌شود. به این ترتیب، هر فرد برای برخورداری از حق فروش کالا، به نفری که او را جذب کرده است، مبلغی پرداخت می‌کند. این حلقه ارتباطی از پایین تا بالا بین افراد هرم برقرار می‌شود. طرح‌های هرمی نیز به‌نوعی کلاهبرداری از دارایی افراد به شمار می‌روند.

همچنین بخوانید: کلاهبرداری پامپ و دامپ

کلام پایانی

در این مقاله طرح پانزی را بررسی کردیم. طرح‌های پانزی کلاهبرداری‌هایی‌اند که با کمی دقت و وسواس در انتخاب محل سرمایه‌گذاری، می‌توان از آن‌ها اجتناب کرد. بسیاری از این طرح‌ها در فضاهای غیرقانونی مطرح می‌شوند؛ بنابراین، بازاری مانند ارزهای دیجیتال که هنوز ضوابط مشخص و چارچوب مدونی ندارد، مستعد حضور طرح‌های پانزی است؛ ازاین‌رو، باید برای سرمایه‌گذاری در این بازارها حساسیت بیشتری به خرج دهید.