بازارساز خودکار (AMM) چیست و چگونه کار می‌کند؟

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) با هدف حذف واسطه در مبادلات ارزهای دیجیتال ابداع شده‌اند. این جمله‌ای است که بارهاوبارها درباره این دسته از صرافی‌ها شنیده‌ایم؛ اما آیا تاکنون، به این موضوع فکر کرده‌اید که چه زیرساخت‌هایی برای تحقق هدف مذکور لازم است؟ اساساً صرافی‌های غیرمتمرکز چگونه می‌توانند مکانیزم‌های بازارساز سنتی را کنار بزنند و معامله‌گران را بدون واسطه به یکدیگر مرتبط کنند؟ فناوری اصلی‌ای که در صرافی‌های غیرمتمرکز برای ایجاد زیرساخت‌های معامله به کار گرفته می‌شود، بازارساز خودکار (Automated Market Maker) است. در این مقاله قصد داریم به این سؤال مهم پاسخ دهیم: «بازارساز خودکار چیست و چگونه کار می‌کند؟» ما را تا پایان همراهی کنید.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

یونی سواپ (Uniswap) به‌عنوان اولین صرافی غیرمتمرکز، در سال ۲۰۱۸ کار خود را آغاز کرد. همچنین نخستین پلتفرم غیرمتمرکزی بود که از فناوری بازارساز خودکار (AMM) استفاده کرد. به زبان ساده، بازارساز خودکار، پروتکلی است که با استفاده از الگوریتم‌های خودکار اجرا می‌شود. این پروتکل به کاربران صرافی‌ها کمک می‌کند تا مستقیم و بدون نیاز به‌واسطه، معاملات رمز ارزهای خود را نهایی کنند.

به کمک الگوریتم‌های ریاضی بازارساز خودکار، قیمت‌گذاری ارزهای دیجیتال به صورت خودکار و مبتنی بر شرایط لحظه‌ای حاکم در بازار صورت می‌پذیرد. انجام این مهم در صرافی‌های متمرکز مانند بایننس و کوکوین، با استفاده از دفتر سفارش (Order Book) انجام می‌شود؛ بنابراین، در این صرافی‌ها حتماً باید واسطه‌ای برای قیمت‌گذاری نقش‌آفرینی کند. در صرافی‌های غیرمتمرکز تمام این فرایند به کمک بازارساز خودکار به‌صورت خودکار انجام می‌شود.

اشاره کردیم که الگوریتم‌های ریاضی برای اجرایی شدن بازارساز خودکار به کار می‌روند. توجه کنید که فرمول‌های ریاضی متنوعی برای این منظور وجود دارد. برخی از صرافی‌ها مانند یونی سواپ از فرمول‌ها و روابط ریاضی ساده استفاده می‌کنند. در مقابل، برخی دیگر از پلتفرم‌ها مانند بالانسر (Balancer) از روابط پیچیده‌تری بهره می‌برند.

مثالی از روابط ریاضی الگوریتم‌های بازارساز خودکار

اجازه دهید با استفاده از مثال، فرمول‌های ریاضی پروتکل بازارساز خودکار صرافی یونی سواپ را بررسی کنیم. رابطه ریاضی مورد استفاده در این صرافی عبارت است از:

X * Y = K

در رابطه مذکور، X و Y نماد قیمت جفت ارز دیجیتال معاملاتی‌اند که در استخر نقدینگی یونی سواپ حضور دارند. K نیز عددی ثابت است. از رابطه ریاضی مذکور می‌توان این‌طور فهمید که در نقدینگی کل استخر در صرافی، یونی‌سواپ باید همواره ثابت باقی بماند. به عبارت دیگر، حاصل‌ضرب قیمت دارایی X و Y باید ثابت باقی بماند. البته بار دیگر لازم است اشاره کنیم که در صرافی‌های غیرمتمرکز دیگر ممکن است از روابط ریاضی مختلفی استفاده شود.

بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟‌

درباره بازارساز خودکار دو نکته مهم وجود دارد که باید در اینجا اشاره کنیم:‌

1. جفت‌های معاملاتی در یک صرافی غیرمتمرکز در قالب استخرهای نقدینگی منفرد وجود دارند. برای مثال، اگر می‌خواهید اتریوم (ETH) را با تتر (USDT) معامله کنید، باید در صرافی غیرمتمرکز مدنظر به دنبال استخر نقدینگی ETH/USDT بگردید.
2. معمولاً هرکس می‌تواند در صرافی غیرمتمرکز به‌عنوان بازارساز اختصاصی فعالیت کند. برای این منظور، صرافی‌ها قوانینی را در نظر می‌گیرند که با لحاظ کردن آن‌ها می‌توانید عملیات بازارسازی را انجام دهید. برای مثال، برای ایجاد استخر نقدینگی ETH/USDT باید نسبت مشخصی از این دو توکن را واریز کنید.

فهم دو نکته یادشده به درک بهتر نحوه عملکرد بازارساز خودکار کمک می‌کند. عملکرد AMM با دفتر سفارش در صرافی‌های متمرکز تفاوت دارد. در صرافی متمرکز برای نهایی کردن سفارش باید منتظر بمانید تا طرف دیگر سفارش در بازار با شرایط شما موافقت کند. این در حالی است که در صرافی غیرمتمرکز، با قرارداد هوشمندی تعامل دارید که بازار مدنظر را برایتان می‌سازد.

شاید این سؤال برای شما ایجاد شود که قیمت دارایی‌ها در این روش، معامله چگونه تعیین می‌شود؟ از آنجا که هیچ دفتر سفارشی در کار نیست، هیچ نوع سفارشی نیز در AMM وجود ندارد. به جای آن، قیمتی که برای خریدوفروش دارایی دریافت می‌کنید، بر اساس روابط ریاضی بازارساز تعیین می‌شود. نمونه‌ای از این روابط ریاضی را پیش‌تر ذکر کردیم.

درست است که برای نهایی شدن سفارش‌ها در صرافی غیرمتمرکز با بازارساز خودکار، نیازی به حضور طرف مقابل وجود ندارد؛ اما باز هم باید کسی نقدینگی مدنظر برای معاملات را تأمین کند. برای این منظور کاربرانی هستند که نقدینگی را در قالب قرارداد هوشمند در استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کنند. تأمین‌کنندگان نقدینگی در ازای این کار پاداش دریافت می‌کنند.

استخر نقدینگی چیست؟

تا اینجا بررسی کردیم که بازارساز خودکار چیست و چگونه کار می‌کند. در این بین چندبار مفهوم استخر نقدینگی را ذکر کردیم. لازم است در این قسمت توضیحی درباره مفهوم استخر نقدینگی (Liquidity Pool) ارائه کنیم. استخر نقدینگی مکانی برای تجمع نقدینگی در صرافی‌هاست. افراد می‌توانند سرمایه خود را در ازای دریافت پاداش مشخصی، در استخرهای نقدینگی سرمایه‌گذاری کنند.

استخرهای نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز به‌صورت منفرد برای ذخیره جفت ارزهای معاملاتی در نظر گرفته می‌شوند؛ بنابراین، کاربران برای سرمایه‌گذاری در این استخرها باید با نسبت مشخصی جفت ارزهای معاملاتی را به ودیعه بگذارند. طبیعی است که میزان سرمایه‌گذاری در استخرهای نقدینگی رابطه مستقیمی با کیفیت عملکرد بازارساز خودکار دارد. هرچه نقدینگی در استخرها بیشتر باشد، لغزش کمتری در ثبت سفارش‌ها اتفاق می‌افتد؛ به این ترتیب، کاربران بیشتری برای کار کردن با یک پلتفرم ترغیب می‌شوند.

منظور از لغزش، تفاوت بین قیمت ثبت سفارش با قیمتی است که معامله انجام می‌شود. هرچه لغزش بیشتر باشد، ریسک ثبت معامله در صرافی نیز بیشتر می‌شود. در اینجا از مفهومی به نام ضرر ناپایدار سخن به میان می‌آید.

ضرر ناپایدار چیست؟

ضرر ناپایدار (Impermanent loss) زمانی رخ می‌دهد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌گذاری‌شده در استخر تغییر کند. هرچه میزان تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار نیز افزایش پیدا می‌کند. این مسئله سبب شده است تا بازارسازهای خودکار به سراغ استفاده از جفت ارزهای معاملاتی بروند که یک پای آن‌ها را استیبل کوین‌هایی مانند تتر تشکیل می‌دهد. با توجه به اینکه قیمت استیبل کوین‌ها ثابت است، ضرر ناپایدار نیز در جفت ارزهای شامل آن‌ها ناچیز باقی می‌ماند.

بیش از کسانی که معامله انجام می‌دهند، سرمایه‌گذاران در استخرهای نقدینگی هستند که باید مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنند. این گزاره مدام در بازار تکرار می‌شود که اگر قیمت دارایی‌ها به همان محدوده قیمت در زمان سرمایه‌گذاری افراد برگردد، ضرر ناپایدار کاهش می‌یابد؛ این در حالی است که اگر دارایی خود را با قیمت متفاوتی نسبت به زمان واریز، برداشت کنید، قطعاً زیان خواهید کرد.

کلام پایانی

در این مقاله مفهوم بازارساز خودکار را بررسی کردیم. AMM یکی از اجزای اصلی در فناوری دیفای (DeFi) است. به کمک بازارساز خودکار، می‌توان بازارهای غیرمتمرکز یکپارچه و کارآمدی را ایجاد کرد. هرچند مسئله تأمین نقدینگی در اجرای این فناوری در برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز محدودیت‌هایی را ایجاد کرده است، AMM هنوز فناوری جوانی است و احتمالاً در آینده، شاهد پیشرفت‌های بیشتری در آن خواهیم بود.