ظهور صنعت امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized finance) دنیایی از فرصت‌ها را برای کسب درآمد، پیش روی سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال قرار داده است. با تمرکززدایی از خدمات مالی سنتی، اکنون هرکسی می‌تواند به پلتفرم‌های وام‌دهی DeFi دسترسی داشته باشد. با سپرده‌گذاری دارایی‌های دیجیتال خود در استخرهای نقدینگی، می‌توانید نرخ بهره‌ای بسیار بیشتر از آنچه در حال حاضر بانک‌ها ارائه می‌دهند، به دست آورید. بااین‌حال، این نرخ بهره بالا که به مشوقی بالقوه تبدیل شده است، با ریسک کمتر شناخته‌شده‌ای به نام ضرر ناپایدار همراه است. اگر بعد از یافتن پاسخ این سؤال که DeFi چیست، شما هم تصمیم گرفتید از این فرصت درآمدزایی، با وام دادن رمزارز استفاده کنید؛ مطمئناً با سؤالاتی از قبیل ضرر ناپایدار چیست، چگونگی حل مشکل Impermanent loss در دیفای و نحوه محاسبه آن، مواجه شده‌اید. در ادامه همراه ما باشید تا پاسخ این سؤالات را بیابید.

ضرر ناپایدار (Impermanent loss) چیست؟

در پاسخ به پرسش Impermanent loss چیست، بهتر است آن را به‌عنوان هزینه فرصت تعریف کنیم. به بیان ساده، ضرر ناپایدار زمانی رخ می‌دهد که نقدینگی را وارد استخری معین می‌کنید و قیمت دارایی‌های شما در استخر تغییر می‌کند. درک این موضوع با ذکر مثال، بسیار ساده‌تر می‌شود.

فرض کنید تصمیم می‌گیرید نقدینگی را به استخر ETH/USDT اضافه کنید. باید ETH و USDT را با نسبت قیمتی ۱:۱ اضافه کنید. برای ساده بودن محاسبات، فرض می‌کنیم ۱ ETH و ۱۰۰ USDT سپرده‌گذاری می‌کنید. همچنین قیمت ETH را ۱۰۰ دلار در نظر می‌گیریم؛ بنابراین، با سپرده‌گذاری ۱ ETH و ۱۰۰ USDT ، ارزش کل سپرده شما، ۲۰۰ دلار خواهد بود.

حال فرض کنیم که درمجموع، ۱۰ ETH و ۱۰۰۰ USDT در استخر نقدینگی وجود دارد؛ بنابراین، ۱۰ درصد از سهم استخر متعلق به شماست و همچنین ۱۰ درصد از کارمزد معاملات، به شما خواهد رسید.

روش کار بازارساز‌ خودکار (AMM) مورد استفاده در استخرهای نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز مانند یونی سواپ و پنکیک سواپ، بر اساس معادله‌ای ثابت بنیان گذاشته شده که در اوج سادگی، جواب این سؤال را که ضرر ناپایدار چیست، درون خود جای داده است:

X * Y = K

X و Y ارزش جفت توکن معاملاتی را در یک استخر نقدینگی معین نشان می‌دهند. درحالی‌که K ، همواره مقداری ثابت است.

در این مثال ۱۰ETH * 1000USDT = 10000 و جواب این معادله باید قبل و بعد از هر معامله در استخر، ثابت بماند.

حال فرض کنید ارزش اتریوم به ۴۰۰ USDT افزایش یابد؛ اما نسبت نقدینگی در استخر، همچنان قیمت قدیمی را منعکس کند. تریدرهای آربیتراژ (Arbitrage) از این فرصت استفاده خواهند کرد. تریدرهای آربیتراژ، معامله‌گرانی هستند که اختلاف قیمت‌ها را در بازارهای مختلف تشخیص می‌دهند و یک دارایی را خرید و فروش می‌کنند؛ تا از آن اختلاف قیمت‌ها سود ببرند.

در این مثال، تریدرهای آربیتراژ، ETH را با قیمت کمتری از استخر نقدینگی مذکور، خریداری می‌کنند تا زمانی که قیمت در این استخر با بازارهای دیگر مطابقت پیدا کند. سرانجام پس از تطابق قیمت، ۵ ETH و ۲۰۰۰ USDT در استخر، نقدینگی خواهیم داشت؛ اما مقدار ثابت K همچنان یکسان خواهد بود: ۵ETH * 2000USDT = 10000

حال، اگر شما تصمیم بگیرید سپرده خود را برداشت کنید، ۱۰ درصد از استخر را دریافت خواهید کرد. اکنون این مقدار برابر با ۰.۵ETH  و ۲۰۰ USDT است؛ بنابراین، در مجموع ارزش سپرده شما، ۴۰۰ دلار است. ما تا این مرحله کارمزدهای معاملاتی را نادیده می‌گرفتیم؛ اما فرض کنید، ۲۰ دلار اضافی نیز از کارمزد معاملات کسب کرده‌اید؛ پس از نقدینگی استخر در مجموع ۴۲۰ دلار به شما می‌رسد.

بااین‌حال، اگر هرگز ETH و USDT خود را به استخر اضافه نکرده بودید، ۱ ETH به ارزش ۴۰۰ دلار و ۱۰۰USDT به ارزش ۱۰۰ دلار ‌داشتید که ارزش دارایی شما را در مجموع به ۵۰۰ دلار می‌رساند. به این ضرر، ضرر ناپایدار می‌گویند.

این مثال پاسخ روشنی به این سؤال که ضرر ناپایدار چیست، می‌دهد؛ اما باید بدانید که این ضرر، تنها زمانی قطعی می‌شود که سپرده خود را از استخر نقدینگی، خارج کنید. تا آن زمان، ضرر شما فقط روی کاغذ است و ممکن است بسته به اینکه بازار چگونه تغییر کند، کاهش یابد یا کاملاً جبران شود.

نکته بسیار مهم درباره ضرر ناگهانی

ما در مثال خود از یک استیبل‌کوین استفاده کردیم (یکی از انواع ارز دیجیتال که از سرمایه‌گذاران در برابر نوسان بازار ارز محافظت می‌کند). استخرهای نقدینگی دارای استیبل‌کوین کمتر در معرض ضرر ناگهانی قرار می‌گیرند؛ زیرا استیبل‌کوین‌ها نوسان قیمت کمی دارند. در مواردی که دو ارز با نوسان بالا دارید، زیان ممکن است بسیار بیشتر باشد.

به‌طور کلی، هرچه تغییر قیمت بیشتر باشد، زیان بیشتر است؛ اما ضرر شما تنها در صورتی پایدار می‌شود که سرمایه خود را از استخر نقدینگی خارج کنید.

این سؤال پیش می‌آید که اگر سرمایه‌گذاران در بازارساز‌های خودکار در برابر زیان‌های آتی آسیب‌پذیرند، چرا به سپرده‌گذاری در این استخرها ادامه می‌دهند؟ در جواب باید گفت که کارمزدهای معاملاتی ممکن است زیان موقت را جبران کنند. برای مثال، استخرهای نقدینگی یونی سواپ که بسیار مستعد زیان موقت‌اند، با توجه به کارمزد معاملاتی خود که حدود ۰/۳ درصد است، می‌توانند بسیار سودآور باشند.

چگونه از ضرر ناپایدار جلوگیری کنیم؟

در بازار پرنوسان، پس از وارد کردن ارز دیجیتال خود در استخر نقدینگی، ضرر ناگهانی، تقریباً غیرقابل پیشگیری و قیمت معاملات همواره در حال تغییر است. بااین‌حال، روش‌هایی وجود دارد که می‌توان با استفاده از آن‌ها، آثار ضررهای ناپایدار را کاهش داد؛ اما بهترین روش‌ها برای کاهش یا جلوگیری از ضرر ناپایدار چیست؟

کارمزدهای معاملاتی

یکی از راه‌حل‌های اصلی برای حل مشکل Impermanent loss در دیفای، دریافت کارمزد معاملاتی از تریدرهای حاضر در استخر نقدینگی است. بخشی از این کارمزد به سپرده‌گذاران استخر، پاداش داده می‌شود. گاهی اوقات، این کارمزدها به حدی می‌رسد که هرگونه ضرر ناپایدار را کاهش می‌دهد یا جبران می‌کند. هرچه کارمزدهای معاملاتی بیشتری جمع‌آوری شود، ضرر ناگهانی کمتر خواهد بود.

جفت ارزهای کم‌نوسان

ضرر ناگهانی، برای بیشتر جفت‌ ارزهای ناپایدار رخ می‌دهد. بااین‌حال، می‌توانید ضرر ناپایدار را با انتخاب یک جفت ارز دیجیتال که قیمت مبادله آن‌ها نوسان ندارد، کاهش دهید. نمونه‌هایی از جفت‌های کم‌نوسان، جفت‌های استیبل کوین مانند DAI/USDT یا انواع مختلف یک توکن مانند wETH/ETH هستند. تغییرات قابل توجه قیمت بین این جفت، بعید است. اگر نوسان قیمت وجود نداشته باشد، می‌توانید از ضرر ناپایدار جلوگیری کنید.

استخرهای نقدینگی پیچیده

یکی از دلایل اصلی ضرر ناپایدار به دلیل نسبت ۵۰:۵۰ است که شرط مورد نیاز بیشتر استخرهای نقدینگی است. برای غلبه بر این مشکل، برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز مانند Balancer نسبت‌های مختلف نقدینگی را به کاربران ارائه می‌دهند. آن‌ها همچنین استخرهایی با بیش از دو دارایی دیجیتال ارائه می‌دهند. تغییرات قیمت در استخرهایی که نسبت بالاتری، مانند ۸۰:۲۰ یا ۹۸:۲ دارند، در مقایسه با استخرهایی که نسبت ۵۰:۵۰ دارند، منجر به ضرر ناپایدار کمتری می‌شوند.

استخرهای نقدینگی یک‌طرفه

ضرر ناپایدار در استخر نقدینگی استانداردی رخ می‌دهد که در آن دو دارایی ارز دیجیتال مختلف سپرده‌گذاری می‌شوند. با‌این‌حال، برخی از صرافی‌ها، مانند Bancor، استخرهای نقدینگی ایجاد کرده‌اند که به کاربران این فرصت را می‌دهد که تنها در یک طرف استخر، سرمایه‌گذاری کنند. طرف دیگر هر استخر نقدینگی در بانکور از توکن بانکور، BNT، تشکیل شده است. برای مثال، به‌ازای تمام ETH که به استخر نقدینگی ETH:BNT افزوده می‌شود، BNT معادل توسط سیستم ارائه می‌شود و چون کاربر فقط باید یک طرف استخر نقدینگی را فراهم کند، خطر ضرر ناگهانی وجود ندارد.

همچنین Bancor به‌تازگی فیدهای قیمت را از طریق اوراکل غیرمتمرکز Chainlink یکپارچه کرده است. (اوراکل‌های بلاکچین، راه‌حل‌هایی هستند که اطلاعات خارج از زنجیره (off-chain) را در اختیار بلاکچین‌ها قرار می‌دهند.) با گره زدن استخرهای نقدینگی با قیمت واقعی بازار، می‌توانند زمانی که تغییرات قیمتی قابل توجهی رخ می‌دهد، به‌طور خودکار خود را تطبیق دهند. این در حالی است که در استخرهای نقدینگی استاندارد چنین امکانی وجود ندارد.

چگونه ضرر ناگهانی را محاسبه کنیم؟

ضرر ناپایدار چیست و چگونگی جلوگیری از آن، مسائلی بودند که تاکنون به آن‌ها پرداختیم؛ اما برای یافتن پاسخ به سؤال چگونگی محاسبه آن، ابتدا باید به این نکته توجه کنید که ضرر ناپایدار به‌طرز قابل توجهی به رفتار سرمایه‌گذاران در برابر نسبت ارزهای درگیر در سپرده بستگی دارد. در مثالی که پیش‌تر توضیح داده شد، قیمت ۱ ETH در زمان سپرده‌گذاری USDT 100 بود؛ اما فرض کنید قیمت آن دو برابر و ۱ ETH  با ۲۰۰ USDT معامله شود. از آنجا که الگوریتمی مشخص، استخر را تنظیم می‌کند، از فرمولی برای مدیریت دارایی‌ها استفاده می‌شود.

اساسی‌ترین و پرکاربردترین راه‌حل، فرمول عدد ثابت است که Uniswap در ابتدا آن را معرفی کرده و به‌سرعت در حال افزایش محبوبیت است. همان‌طور که توضیح داده شد، این فرمول بیان می‌کند: X * Y = K

بنابراین با استفاده از اعداد مثال خود، براساس نقدینگی کل استخر که برابر ۱۰ETH  و ۱۰۰۰ USDT بود، طبق فرمول خواهیم داشت:

  • ۱۰*۱,۰۰۰ = ۱۰,۰۰۰

همچنین می‌توانیم قیمت ETH موجود در استخر نقدینگی را با استفاده از این فرمول به دست آوریم:

  • قیمت ETH = نقدینگی ETH / نقدینگی توکن

و براساس این فرمول در استخر مثال خود خواهیم داشت:

  • قیمت ETH برابر است با ۱۰۰۰ / ۱۰ = ۱۰۰

حال فرض کنیم که قیمت هر ETH بعد از سپرده‌گذاری در استخر به ۲۰۰ برسد؛ بنابراین فرمول‌های مورد استفاده برای محاسبه نقدینگی ETH و توکن، به این صورت خواهند بود:

  • نقدینگی ETH برابر است با جذر حاصل تقسیم عدد ثابت بر قیمت ETH
  • نقدینگی توکن USDT برابر است با جذر حاصل ضرب عدد ثابت در قیمت ETH

بنابراین نقدینگی ETH و توکن در قیمت جدید ETH که برابر است با ۲۰۰USDT ، این‌گونه محاسبه می‌شوند:

  • محاسبه ضرر ناگهانی
  • محاسبه ضرر ناپایدار

این اعداد جدید را می‌توانید با استفاده از فرمول عدد ثابت تأیید کنید:

  • عدد ثابت =  ۱۰.۰۰۰ = ۱۴۱۴.۲ * ۷.۰۷ = نقدینگی توکن * نقدینگی ETH

بنابراین نقدینگی کل استخر خواهد بود:

  • نقدینگی قدیم: ۱۰ ETH و ۱۰۰۰ USDT
  • نقدینگی جدید: ۰۷ ETH و ۱۴۱۴.۲ USDT

اکنون اگر در این زمان سپرده‌گذار استخر تصمیم بگیرد که دارایی‌های خود را بیرون بکشد، بر اساس مثال، ۱۰ درصد از کل استخر به او خواهد رسید. این ۱۰ درصد، از دارایی‌های جدید استخر و معادل ۰.۷ ETH و ۱۴۱.۴ USDT، با ارزش معادل ۲۸۱.۴ USDT خواهد بود. این در حالی است که اگر این دارایی‌ها در استخر سرمایه‌گذاری نمی‌شدند و سپرده‌گذار، آن‌ها را در کیف پول خود نگه می‌داشت، دارایی او ۱ ETH و ۱۰۰ USDT با ارزشی معادل ۳۰۰ USDT باقی می‌ماند.

بر این اساس، ضرر ناپایدار سپرده‌گذار برابر است با:

  • ۳۰۰USDT – ۲۸۱.۴ USDT = 18.6 USDT

با وجود اینکه می‌توانید با استفاده از این فرمول، میزان ضرر ناگهانی را محاسبه کنید، برای استفاده از آن ابتدا باید به‌درستی درک کنید که ضرر ناپایدار چیست و حتی پس از آن نیز، انجام تمام این مراحل ممکن است برایتان سخت یا حتی خسته‌کننده باشد. اگر این سؤال برایتان ایجاد شده است که آیا راه‌حل ساده‌تری برای محاسبه این فاکتور وجود دارد یا نه، در جواب باید بگوییم بله. می‌توانید با استفاده از ابزارهای آنلاین موجود، این فرایند ریاضی نسبتاً طولانی را پشت سر بگذارید. در ادامه، به معرفی برخی از این ابزارها می‌پردازیم.

ابزار محاسبه ضرر ناپایدار

به‌منظور مقابله با پیچیدگی‌های محاسبه ضرر ناپایدار، در حال حاضر چندین ماشین حساب آنلاین وجود دارد که می‌توانند به شما کمک کنند خطرات بالقوه سپرده‌گذاری دارایی‌ها در استخرهای نقدینگی معین را تعیین کنید. در ادامه به معرفی تعدادی از این ابزارها می‌پردازیم.

  1. Daily DeFi

وب‌سایتی آموزشی است که بیشتر جنبه‌های امور مالی غیرمتمرکز را پوشش می‌دهد. همچنین می‌توانید از ماشین‌حساب داخلی این وب‌سایت برای محاسبه ضرر ناگهانی استفاده کنید. این ماشین حساب از فرمول بازارساز خودکار Uniswap استفاده می‌کند و اجازه می‌دهد قیمت‌های فعلی و آینده توکن را وارد کنید. سپس می‌تواند هرگونه ضرر ناگهانی آتی را محاسبه کند.

  1. DecentYields

وب‌سایتی است که بر ارائه بهترین بینش به کاربران خود برای دریافت سود از استخرهای نقدینگی در فضای DeFi متمرکز است. این وب‌سایت نیز ماشین حساب دقیق برای محاسبه ضرر ناپایدار ارائه می‌دهد. ماشین حسابی که اجازه می‌دهد، ارزش دلاری دارایی‌های دیجیتالی را که برای سپرده‌گذاری در نظر دارید، میزان هر توکن و درصد تغییر قیمت را وارد کنید.

کلام پایانی

با وجود اینکه مشوق‌های خوبی برای سپرده‌گذاری در بخش DeFi وجود دارند، هر پروتکل باید در زمینه ضرر ناپایدار، آسودگی خیالی را برای شما تأمین کند و اطمینان دهد که دارایی خود را بر اثر ضرر ناپایدار از دست نمی‌دهید. درحالیکه سپرده‌گذاری دارایی‌هایتان در استخرهای نقدینگی استاندارد، همواره با ضرر ناپایدار همراه خواهد بود، راه‌حل‌هایی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها، برای کاهش یا حتی جلوگیری از ضرر ناپایدار، استفاده کنید.

اگر به‌تازگی وارد عرصه وام‌دهی ارزهای دیجیتال و سپرده‌گذاری در استخرهای نقدینگی شده‌اید و هنوز به‌درستی نمی‌دانید که ضرر ناپایدار چیست، پیشنهاد ما این است که از جفت ارزهای با نوسان کم یا استخرهای نقدینگی استیبل کوین استفاده کنید. از طرف دیگر، می‌توانید برخی استخرهای نقدینگی پیچیده‌تر را برای کاهش تأثیر تغییر قیمت، انتخاب کنید. کاربران پیشرفته‌تر نیز می‌توانند روش‌های ییلد فارمینگ را پیاده‌سازی کنند تا مطمئن شوند که بازده همیشه بسیار بیشتر از ضررهای ناپایدار باقی بماند.