قرارداد هوشمند چیست و چه کاربردی دارد؟

قرارداد هوشمند چیست؟ کاربردهای بلاکچین در زندگی روزمره ما در حال افزایش است. از صنعت بانک و بیمه گرفته تا نظام سلامت و حمل‌ونقل در سراسر دنیا به فناوری بلاکچین روی آورده‌اند. آنچه سبب بهره‌برداری از ظرفیت زیاد بلاکچین در صنایع مختلف شده، قرارداد هوشمند (Smart Contract) است. به کمک قرارداد هوشمند در بلاکچین می‌توان توافقاتی را که بین دو طرف معامله صورت می‌گیرد، به صورت خودکار اجرایی کرد. قرارداد هوشمند ارز دیجیتال، ضمانت اجرای ۱۰۰ درصدی توافقات به صورت شفاف، قابل ردیابی و غیرقابل بازگشت است. در این مقاله قصد داریم قراردادهای هوشمند و کاربردهای آن‌ها را بررسی کنیم. تا پایان با ما همراه باشید.

قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند (Smart Contract) نوعی توافق‌نامه دو جانبه است که به صورت خودکار اجرا می‌شود. دو طرف یک قرارداد را در نظر بگیرید. آن‌ها توافق می‌کنند دادوستدی را بر اساس نوعی قرارداد انجام دهند. در حالت عادی، اجرای قرارداد باید توسط دو طرف صورت بگیرد.

اما قرارداد هوشمند راه‌حل جدیدی ارائه می‌کند. در قالب قرارداد هوشمند، توافق بین دو طرف به صورت کد برنامه‌نویسی تدوین می‌شود. برای اجرایی شدن قرارداد شرطی در نظر گرفته می‌شود. به محض اینکه شرط برآورده می‌شود، فرایند اجرای قرارداد به صورت خودکار آغاز می‌شود. به این ترتیب، عملاً قرادادها به صورت اتوماسیون اجرایی می‌شوند.

قرارداد هوشمند به‌نوعی ضامن تحقق توافق بین دو طرف به صورت کامل، قابل پیگیری و برگشت‌ناپذیر است. با استفاده از ظرفیت قرارداد هوشمند، عملاً نیازی نیست دو طرف معاملات به یکدیگر اعتماد کنند. از طرفی، نیازی نیست نهادهای واسطه به‌عنوان ناظر برای اجرای قرارداد حضور داشته باشند؛ بلکه همه‌چیز به صورت خودکار در قالب سیستم غیرمتمرکزی اجرا می‌شود. وقتی واژه غیرمتمرکز مطرح می‌شود، ذهن‌ها ناخودآگاه به سمت فناوری بلاک چین می‌رود. از قضا، بستر اصلی اجرای قراردادهای هوشمند نیز شبکه‌های بلاکچین هستند.

تاریخچه قراردادهای هوشمند

تا اینجا در تعریف ساده‌ای بررسی کردیم قرارداد هوشمند چیست. در ادامه، به تاریخچه قرارداد هوشمند در بلاکچین نگاهی می‌اندازیم. شاید کمی عجیب باشد، ولی نخستین‌بار فردی به نام نیک سابو (Nick Szabo) در سال ۱۹۹۴ میلادی از مفهومی به نام قرارداد هوشمند سخن به میان آورد.

او در سال ۱۹۹۸ نخستین ارز مجازی با نام بیت گلد (Bit Gold) را نیز راه‌اندازی کرد. همین مسئله سبب شد برخی از رسانه‌ها گمانه‌زنی کنند که سابو همان ساتوشی ناکاموتو، خالق بیت کوین است؛ البته نیک سابو این موضوع را به‌کلی رد کرد. او در آن زمان تعریف زیر را از قراردادهای هوشمند ارائه کرد:‌

قرارداد هوشمند نوعی پروتکل کامپیوتری است که شرایط اجرای قرارداد را به صورت خودکار برآورده می‌کند.

او مقاله مفصلی درباره قراردادهای هوشمند و کاربردهای آن‌ها منتشر کرد. بسیاری از آنچه که سابو در مقاله معروف خود ذکر کرد، امروزه کاملاً عملیاتی شده است. پس از آن تا به امروز، تعداد بی‌شماری قرارداد هوشمند در شبکه‌های بلاک‌چین مختلف راه‌اندازی شده و در حال اجراست.

مقایسه قرارداد هوشمند و معمولی

در ادامه بحث قرارداد هوشمند چیست، مقایسه‌ای بین قراردادهای هوشمند با قراردادهای معمولی خواهیم داشت. از مهم‌ترین برتری‌های قرارداد هوشمند در مقایسه با قرارداد معمولی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برای تأیید و اجرای قرارداد هوشمند به حضور شخص یا نهاد ثالث نیازی نیست.
• اجرای قرارداد هوشمند به دلیل حذف واسطه‌ها بسیار سریع‌تر و با هزینه کمتری صورت می‌گیرد.
• بعد از راه‌اندازی قرارداد هوشمند به‌هیچ‌وجه امکان تغییر یا دستکاری در آن وجود ندارد.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، قرارداد هوشمند در بلاک چین در مقایسه با قرارداد سنتی مزایای مهم و چشمگیری دارد. به‌طور کلی، با استفاده از قرارداد هوشمند تا حد زیادی می‌توان مانع تقلب در توافقات شد.

اما نکته مهمی درباره قرارداد هوشمند ارز دیجیتال وجود دارد که نباید فراموش کنید. در قراردادهای سنتی هویت واقعی دو طرف قرارداد کاملاً مشخص است؛ درحالی‌که در جریان قراردادهای هوشمند این‌گونه نیست. هریک از طرف‌های معامله با استفاده از نوعی امضای دیجیتال در قرارداد هوشمند مشارکت می‌کند، ولی دقیقاً هویت حقیقی یا حقوقی طرفین روشن نیست. از این لحاظ، اگر به هر دلیلی اختلاف‌نظر بین دو طرف ایجاد شود، عملاً نمی‌توان به صورت حقوقی موضوع را دنبال کرد؛ مگر اینکه دو طرف قرارداد از قبل احراز هویت شوند.

خلاصه‌ای از آنچه را ذکر کردیم، در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

قرارداد هوشمند	قرارداد سنتی
اجرای سریع و کارآمد	نیاز به صرف زمان زیاد برای اجرایی شدن
هزینه کم	هزینه زیاد
بدون نیاز به نظارت	نیاز به نظارت
پرداخت به صورت خودکار	پرداخت به صورت دستی
عدم الزام به مشخص بودن هویت واقعی دو طرف قرارداد	مشخص بودن هویت واقعی دو طرف قرارداد
برگشت ناپذیر و غیر قابل تغییر	قابل دستکاری و تقلب

کاربرد قرارداد هوشمند در ارز دیجیتال چیست؟

در ادامه بحث باید به این سؤال پاسخ دهیم که کاربردهای قرارداد هوشمند چیست. اگر قرار باشد تمام کاربردهای این قرارداد‌ها را بررسی کنیم، بحث به درازا می‌کشد؛ به همین دلیل، فقط به تعدادی از کاربردهای مهم قرارداد هوشمند در بلاک چین اکتفا می‌کنیم.

مدیریت اوراق بهادار

استفاده از ظرفیت قرارداد هوشمند برای مدیریت کارآمد خرید و فروش اوراق بهادار بسیار راهگشاست. قراردادهای هوشمند امکان پرداخت‌های خودکار، مدیریت سهام و بدهی‌ها و جلوگیری از تقلب در سیستم‌های آنلاین خرید و فروش اوراق بهادار را به‌راحتی امکان‌پذیر می‌کنند.

پرداخت وام

قراردادهای هوشمند برای مدیریت بهتر نظام پرداخت وام در بانک‌ها و بازار کریپتوکارنسی بسیار مفیدند؛ مثلاً فرض کنید می‌خواهید از طریق پلتفرم وام دهی صرافی کوکوین، بخشی از دارایی خود را به‌عنوان وام در اختیار متقاضیان قرار دهید؛ پرداخت وام در قالب قرارداد هوشمند انجام می‌شود.

در این قرارداد مبلغ وام، مدت زمان عودت اصل پول و سود آن به‌طور کامل ذکر می‌شود. همچنین فرد وام‌گیرنده وجه التزامی را برای اجرایی شدن قرارداد هوشمند بلوکه می‌کند. به محض سررسید مهلت بازگشت وام، قرارداد هوشمند به‌طور خودکار اجرا می‌شود و اصل سرمایه به همراه سود را به شما بازمی‌گرداند. این سیستم عیناً در نظام بانکی نیز قابل استفاده است.

حکمرانی

قراردادهای هوشمند این ظرفیت را دارند که به دولت‌ها در حکمرانی بهتر کمک کنند. برای مثال، قرارداد هوشمند برای برگزاری انتخابات‌های الکترونیک قابل استفاده‌اند. همچنین برای افزایش سرعت، دقت و کاهش خطای انسانی در ارائه خدمات دولتی به مردم، مانند ثبت اسناد، می‌توان از ظرفیت قراردادهای هوشمند بهره گرفت.

مدیریت زنجیره تأمین

زنجیره تأمین کالا در حوزه‌های مختلف کشاورزی و صنعتی به کنترل و پایش دائمی نیاز دارد. در غیر این صورت، نمی‌توان اطمینان حاصل کرد کالاها از تولیدکننده در قالب چرخه‌ای سالم به دست مصرف‌کننده می‌رسند. قراردادهای هوشمند زیرساخت لازم برای ردیابی لحظه‌ای و ایجاد شفافیت در زنجیره تأمین کالاها را به‌طور کامل محقق می‌کند.

برنامه‌های غیرمتمرکز

دنیای دیفای (DeFi) در حال رشد و توسعه است. برنامه‌های غیر متمرکز با کاربردهای مختلف از بازی و سرگرمی گرفته تا حوزه‌های زیرساختی و مهم جامعه در حال شکل‌گیری هستند. پایه و اساس راه‌اندازی و مدیریت تمام برنامه‌های غیرمتمرکز، قراردادهای هوشمند هستند.

بررسی ویژگی‌های قرارداد هوشمند در بلاک چین

به نظر شما، مهم‌ترین ویژگی‌های قرارداد هوشمند چیست؟ خصوصیاتی کلیدی در این قراردادها نهفته است که سبب شده در سال‌های اخیر از آن‌ها استقبال بی‌نظیری شود. در این قسمت قصد داریم نقاط ضعف و قوت قرارداد هوشمند در بلاک چین را بررسی کنیم.

مزایای قرارداد هوشمند

• اجرای معاملات در بستر قراردادهای هوشمند امنیت زیادی دارد.
• قراردادهای هوشمند نیاز به حضور واسطه‌ها را برای نظارت بر معاملات برطرف می‌کند.
• قراردادهای هوشمند امکان رصد داده‌ها را برای حاضران در شبکه بلاکچین فراهم می‌کند و شفافیت زیادی دارد.
• امکان دستکاری و تقلب در قراردادهای هوشمند وجود ندارد.
• درصورتی‌که کد اجرایی قرارداد به‌درستی نوشته شود، به‌هیچ‌وجه امکان خطا در آن وجود ندارد.
• سرعت اجرای قراردادهای هوشمند بسیار زیاد است.
• هزینه اجرای قراردادهای هوشمند کم است.

معایب قرارداد هوشمند

نباید فراموش کرد که اجرایی شدن قراردادهای هوشمند، خالی از محدودیت و ایراد نیست؛ برای مثال، مشکل مقیاس‌پذیری برخی از بلاکچین‌های میزبان قراردادهای هوشمند کاملاً جدی است. این مسئله مانع از آن می‌شود که قراردادهای هوشمند در مقیاس وسیع استفاده شوند. به نظر می‌رسد این موضوع مهم‌ترین محدودیتی است که پیش روی قراردادهای هوشمند قرار دارد.

قراردادهای هوشمند از چه بخش‌هایی تشکیل می‌شوند؟

ساختار قرارداد هوشمند چیست؟ این سؤال بسیار مهمی است که باید به بحث و بررسی درباره آن بپردازیم. به‌طور کلی، اجزای اصلی تشکیل‌دهنده قرارداد هوشمند در بلاک چین عبارت‌اند از:

۱. موضوع قرارداد

قرارداد هوشمند درباره موضوع خاصی تدوین می‌شود. مفاد و جزئیات موضوع قرارداد باید به‌طور کامل لحاظ شوند و دسترسی‌های لازم به آن‌ها در اختیار قرارداد باشد؛ برای مثال، شما در یک پلتفرم پیش‌بینی نتیجه مسابقه ورزشی شرکت کرده‌اید. به موجب قرارداد هوشمند، اگر نتیجه را ‌درست پیش‌بینی کنید، باید وجه مشخصی به شما پرداخت شود؛ بنابراین قرارداد هوشمند باید به داده‌های مربوط به نتیجه مسابقه و همچنین وجوه پرداختی دسترسی داشته باشد.

۲. کد برنامه

زبان‌های برنامه‌نویسی مختلفی برای نوشتن قراردادهای هوشمند استفاده می‌شوند. سالیدیتی یکی از معروف‌ترین آن‌هاست. در مقاله «زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی چیست»، به‌طور کامل درباره آن بحث کرده‌ایم که برای مطالعه بیشتر، می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید. شرایط و جزئیات قرارداد باید به‌طور کامل کدنویسی شوند. کدهای برنامه‌نویسی قلب هر قرارداد هوشمند به حساب می‌آیند.

۳. اوراکل

در مثالی که پیش‌تر آوردیم، به دسترسی قرارداد هوشمند به داده‌های خارج از بستر بلاک‌چین اشاره کردیم. برای مثال، نتیجه مسابقه ورزشی داده‌ای است که در بستر بلاک‌چین وجود ندارد. اگر قرار باشد نتیجه مسابقه به صورت دستی در قرارداد ذکر شود، عملاً ماهیت خودکار آن زیر سؤال می‌رود. برای حل این مشکل از اوراکل استفاده می‌شود که دسترسی خودکار قرارداد هوشمند را به داده‌های بیرون از بلاکچین میسر می‌کند. در مقاله «اوراکل در بلاک چین چیست و چه کاربردی دارد؟»، به‌طور مفصل درباره این موضوع بحث کرده‌ایم.

۴. پلتفرم اختصاصی

قرارداد هوشمند برای ثبت و اجرایی شدن در بستر بلاک چین به نوعی نرم‌افزار نیاز دارد که مستقیم به شبکه متصل باشد. بلاک‌چین‌های مختلفی برای میزبانی از قرادادهای هوشمند وجود دارند که نرم‌افزارهای اختصاصی خود را نیز در اختیار توسعه‌دهندگان قراردادهای هوشمند قرار می‌دهند. در ادامه، بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

قرارداد هوشمند چگونه اجرا می‌شود؟

در ادامه بحث قرارداد هوشمند چیست، نحوه اجرای این قراردادها در بلاکچین را بررسی می‌کنیم. مراحل اجرای قرارداد هوشمند در بلاک چین به صورت زیر است:

1. شبکه بلاک چین میزبان قرارداد هوشمند انتخاب می‌شود.
2. برنامه‌نویسی قرارداد هوشمند با زبان سازگار با شبکه بلاکچین انجام می‌شود.
3. قرارداد هوشمند به استفاده از نرم‌افزار خاص روی شبکه بلاکچین به صورت تراکنش ثبت می‌شود.
4. نسخه‌ای از قرارداد هوشمند در اختیار تمام نودهای شبکه قرار می‌گیرد تا امکان دستکاری به صفر برسد.
5. مکانیزم تعریف‌شده در بلاکچین شرایط اجرای قرارداد را دائم رصد می‌کند و در صورت برآورده شدن شرایط، بلافاصله دستور اجرای قرارداد را صادر می‌کند.
6. اجرای قرارداد هوشمند نیز در قالب یک تراکنش در شبکه بلاک چین صورت می‌گیرد.

بهترین بلاک چین‌ها برای راه‌اندازی قرارداد هوشمند در سال ۲۰۲۲

شبکه‌های بلاک چین مختلفی هستند که در حال حاضر امکان راه‌اندازی قراردادهای هوشمند در آن‌ها وجود دارد. حتماً این سؤال برایتان پیش آمده است که بهترین شبکه بلاک چین برای میزبانی از قرارداد هوشمند کدام است. در حال حاضر، می‌توان از شش بلاک چین زیر به‌عنوان گزینه‌ای ایدئال برای راه‌اندازی و مدیریت قراردادهای هوشمند نام برد:

• اتریوم
• پولکادات
• هایپرلجر
• تزوس
• استلار
• سولانا

مقایسه قراردادهای هوشمند در بلاک چین‌های مختلف

در جدول زیر به‌طور خلاصه می‌توانید مقایسه‌ای از شبکه‌های بلاک‌چین میزبان قراردادهای هوشمند را که پیش‌تر معرفی کردیم، مشاهده کنید.

	اتریوم	پولکادات	هایپرلجر	تزوس	استلار	سولانا
محیط اجرای قراردادهای هوشمند	EVM	PEE	Docker	Tezos VM	Docker	LLVM
زبان برنامه‌نویسی	سالیدیتی	متغیر	جاوا اسکریپت	Michelson	Scala , C++ , Go	C , Rust
نوع دسترسی	عمومی	متغیر	خصوصی	عمومی	کنسرسیوم	عمومی
الگوریتم اجماع	PoS	NPoS	CFT	PoS	SCP	PoH , PoS
تعداد تراکنش‌ها در ثانیه	بین ۱۴ تا ۲۷	۱۰۰۰	۳۵۰۰	۴۰	۱۰۰۰	۶۵۰۰۰

آینده قراردادهای هوشمند

کاربرد قراردادهای هوشمند فقط به معاملات مالی در حوزه انتقال دارایی‌های دیجیتال محدود نمی‌شود؛ بلکه همان‌طور که اشاره کردیم در حوزه‌های مختلف صنعتی و حاکمیتی می‌توان از ظرفیت زیاد این قراردادها استفاده کرد. مقرون‌به‌صرفه بودن، سرعت و ایمنی زیاد قراردادهای هوشمند نیز سبب شده است توجهات زیادی به سمت آن‌ها جلب شود؛ به همین دلیل، به نظر می‌رسد در آینده نه‌چندان‌دور، در صورت حل مشکل مقیاس‌پذیری شبکه‌های بلاک‌چین، قراردادهای هوشمند به بسیاری از حوزه‌های زندگی ما ورود پیدا کنند؛ بنابراین، حتماً در آینده بسیار بیشتر از این قرادادها و کاربردهایشان خواهیم شنید.

کلام پایانی

در این مقاله بررسی کردیم که قرارداد هوشمند چیست و چه ظرفیت‌های بزرگی برای مدیریت هرچه بهتر دنیای امروز ما دارد. در پایان، برای علاقه‌مندان به برنامه‌نویسی توصیه مهمی داریم. اگر در زمینه برنامه‌نویسی، به دنبال بازار کار آینده‌داری هستید، حتماً فعالیت در زمینه توسعه قراردادهای هوشمند را در گزینه‌های خود قرار دهید. در آینده، قطعاً کاربرد این قراردادها بیشتر خواهد شد. آیا در مدت زمان فعالیت خود در بازار رمزارزها با قراردادهای هوشمند سروکار داشته‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را درباره این موضوع با ما در میان بگذارید.