اپلیکیشن‌های کاربردی زیادی در دنیای امروز توسعه یافته‌اند. این اپلیکیشن‌ها در حوزه‌های مختلفی از امور مالی گرفته تا سرگرمی را شامل می‌شوند. در کنار اپلیکیشن‌های سنتی که به صورت متمرکز اداره می‌شوند، برنامه‌های غیرمتمرکز نیز در بستر بلاک‌چین راه‌اندازی شده‌اند. ایجاد برنامه‌های غیرمتمرکز به عنوان یکی از کاربردهای اساسی ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین در دنیای امروز به شمار می‌رود. در این مقاله قصد داریم به سؤال مهمی پاسخ دهیم که برنامه غیرمتمرکز چیست و چه کاربردهایی دارد. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

برنامه غیرمتمرکز چیست؟

تفاوت برنامه غیرمتمرکز و متمرکز

برنامه‌های غیرمتمرکز در زبان انگلیسی با نام Decentralized applications شناخته می‌شوند که البته به صورت خلاصه به صورت DApps مشهور هستند. از نظر ظاهری تفاوتی میان برنامه‌های متمرکز و غیرمتمرکز نمی‌توان یافت. تفاوت اصلی بین آن‌ها مربوط به زیرساخت‌های اداره این برنامه‌هاست. اساسا DApps به جای استقرار روی یک سرور واحد، روی شبکه بلاک‌چین و زنجیره‌ای از رایانه‌ها راه‌اندازی و اداره می‌شوند.

به این ترتیب در عمل برنامه‌های غیر متمرکز تحت کنترل و مدیریت یک نهاد متمرکز واحد قرار ندارد. بلکه اعضای جامعه هستند که هر کدام نقشی در فرآیند اداره برنامه‌های غیرمتمرکز ایفا می‌کنند. این دسته از برنامه‌ها با اهداف مختلفی از جمله بازی‌سازی، امور مالی و رسانه‌های اجتماعی طراحی می‌گردند.

تاریخچه برنامه غیرمتمرکز چیست؟

بحث برنامه غیرمتمرکز چیست را با نگاهی به تاریخچه شکل‌گیری این برنامه‌ها پی می‌گیریم. بیت کوین به عنوان اولین شبکه بلاک‌چین توجهات بسیاری را به سمت خود جلب کرد. با این وجود شبکه بیت کوین چیزی در حد زیرساخت تراکنش‌های مالی است. اما در سال ۲۰۱۳ ویتالیک بوترین و همکارانش دست به اقدام بزرگی زدند و بلاک‌چین اتریوم را معرفی کردند. اتریوم با دید بسیار بازتری در مقایسه با بیت کوین راه‌اندازی شد. توسعه دهندگان اتریوم به دنبال ایجاد زیرساختی مناسب برای زندگی غیرمتمرکز بودند.

ویتالیک بوترین

ویتالیک بوترین در آن زمان به نوعی اینترنت فکر می‌کرد که مبتنی بر بلاک‌چین اداره شود و در آن به جای شرکت‌ها، کاربران کنترل امور را در دست گیرند. برای تحقق این هدف مهم مفهومی به نام قراردادهای هوشمند پایه‌ریزی شد. به زبان ساده قراردادهای هوشمند، قوانین تغییرناپذیری هستند که در قالب کدهای برنامه‌نویسی تعریف می‌شود. مبتنی بر این قوانین اکوسیستم بدون نیاز به حضور طرف واسطه اداره می‌شود.

 تعریف رسمی از برنامه غیر متمرکز در سال ۲۰۱۴ برای نخستین بار در مقاله‌ای از سوی دو نویسنده با نام‌های دیوید جانستون و شاون ویلکینسون ارائه شد. در این مقاله اشاره شد که یک برنامه غیر متمرکز باید دارای کد منبع باز باشد و بدون دخالت شخص یا نهاد ثالث کار کند. کنترل اکوسیستم آن نیز باید از سوی کاربران صورت بگیرد. هر گونه اعمال تغییر در زیرساخت اکوسیستم با رأی‌گیری از سوی کاربران تصویب و اجرایی می‌شود. تمام داده‌ها باید در یک شبکه بلاک چین در دسترس عموم نگهداری شود و به این ترتیب امنیت شبکه نیز تا حد زیادی تأمین می‌گردد.

مزایای استفاده از برنامه های غیرمتمرکز چیست؟

مزیت های استفاده از اپلیکیشن های غیرمتمرکز

بحث برنامه غیرمتمرکز چیست را با پرداختن به مزایای این دسته از برنامه‌ها ادامه می‌دهیم. به طور کلی اصلی‌ترین مزایایی که می‌توان برای این دسته از برنامه‌ها برشمرد، عبارت‌اند از:

۱. کاهش هزینه‌ها

یک برنامه انتقال پول را در نظر بگیرید. عمده برنامه‌های متمرکز از این قبیل زیر نظر بانک‌ها فعالیت می‌کنند. ماهیت متمرکز آن‌ها باعث می‌شود که نقل و انتقال پول با کارمزدهای نسبتا بالایی همراه باشد. در چنین شرایطی برنامه‌های غیرمتمرکز به دلیل افزایش سرعت تراکنش‌ها و عدم اداره توسط نهاد متمرکز، نقش کلیدی در کاهش هزینه‌های کارمزدها ایفا می‌کنند.

۲. افزایش سرعت فعالیت‌ها

برنامه‌های غیرمتمرکز توسط شبکه‌ای از رایانه‌ها اداره می‌شوند و به همین دلیل در صورتی که تعداد قابل توجهی در فرآیند اداره این برنامه‌ها مشارکت کنند، توان عملیاتی شبکه بسیار افزایش می‌یابد و در نتیجه تراکنش‌ها و فعالیت‌های دیگر در آن‌ها با سرعت به مراتب بیشتری در مقایسه با برنامه‌های متمرکز انجام می‌شوند.

۳. قابل استفاده در صنایع گوناگون

برنامه‌های غیرمتمرکز از نظر ظاهری هیچ تفاوتی با برنامه‌های متمرکز ندارند. این برنامه‌ها را می‌توان در حوزه‌های مختلفی مانند امور مالی، بازی، مدیریت و ذخیره سازی دیتا، پزشکی و … تعریف کرد.

۴. کمک به حفظ حریم خصوصی

امروز داده‌ها و اطلاعات شخصی ما در سیطره شرکت‌های ارائه دهنده خدمات است. این شرکت‌ها در پوشش ارائه خدمات رایگان کاربران را به سمت خود جذب می‌کنند. از طرف دیگر با در اختیار گرفتن داده‌های کاربران عملا حریم خصوصی آن‌ها را نقض می‌کنند و از این داده‌ها برای اقدامات متعددی برای کسب سود بهره می‌برند. برنامه‌های غیرمتمرکز گام بلندی به سوی نسل سوم اینترنت (وب ۳.۰) هستند که در مسیر حفظ حریم خصوصی کاربران کمک شایانی می‌کنند.

نقاط ضعف برنامه های غیرمتمرکز

در ادامه بحث از برنامه غیرمتمرکز چیست، باید به نقاط ضعف این دسته از برنامه‌ها نیز اشاره کنیم. با وجود اینکه چندین سال است از شکل‌گیری ایده برنامه‌های غیرمتمرکز سپری شده است، هنوز در مراحل ابتدایی به سر می‌برند و به نظر می‌رسد که چالش‌های زیادی را پیش روی خود خواهند دید. شاید مهم‌ترین چالش پیش روی این برنامه‌ها، موضوع مقیاس‌پذیری باشد. مدیریت اکوسیستم این برنامه‌ها از سوی کاربران صورت می‌گیرد. بنابراین زمانی که حجم تراکنش‌ها در شبکه افزایش پیدا می‌کند، لازم است که تعداد مشارکت‌کنندگان در اداره شبکه نیز به تناسب افزایش یابد. در غیر این صورت قطعا خدمات شبکه با کندی مواجه خواهد شد.

چالش اجرای اصلاحات کد یکی دیگر از محدودیت های dApps است. پس از استقرار dApp احتمالاً به منظور ایجاد پیشرفت‌ها، اصلاح باگ‌ها یا خطرات امنیتی به تغییرات مداوم نیاز دارد. انجام به‌روزرسانی‌های مورد نیاز در dApps برای توسعه‌دهندگان چالش برانگیز است؛ زیرا تغییر داده‌ها و کدهای منتشر شده در بلاک چین دشوار است.

رابطه ارزهای دیجیتال و برنامه های غیرمتمرکز چیست؟

در ادامه بحث برنامه غیرمتمرکز چیست، نوبت به بحث در خصوص عملکرد این برنامه‌ها می‌رسد. سؤال مهم این است که نقش ارزهای دیجیتال در راه‌اندازی و اداره برنامه‌های غیرمتمرکز چیست؟ دو نکته مهم برای پاسخ به این سؤال وجود دارد که در اینجا اشاره می‌کنیم:

۱. توزیع پاداش بین مشارکت‌کنندگان در اداره اکوسیستم

همان طور که اشاره کردیم، اداره برنامه‌های غیرمتمرکز از سوی کاربران آن‌ها صورت می‌گیرد. دو روش اساسی که برای اجماع در شبکه‌های بلاک‌چین استفاده می‌شود، اثبات کار و اثبات سهام است. در چنین شرایطی لازم است که انگیزه‌ای برای کاربران به منظور فعالیت در زمینه تأیید تراکنش‌ها و تأمین امنیت شبکه بلاک‌چین وجود داشته باشد. توزیع پاداش بین مشارکت‌کنندگان در قالب ارزهای دیجیتال همان انگیزه‌ای است که آن‌ها را به ادامه فعالیت ترغیب می‌کند.

در برخی از شبکه‌ها که روش اجماع اثبات کار اداره می‌شوند (مانند بیت کوین) مشارکت‌کنندگان که به عنوان ماینر شناخته می‌شوند در ازای تأیید تراکنش‌ها تعدادی توکن به عنوان پاداش دریافت می‌کنند. آن‌ها باید زیرساخت‌های لازم برای مشارکت را فراهم کنند. در برخی دیگر از شبکه که به روش اجماع اثبات سهام کار می‌کنند (مانند اتریوم) کاربران برای مشارکت در فرآیند تأیید تراکنش‌ها باید تعداد مشخصی از توکن بومی شبکه را خریداری و سهام‌گذاری کنند. در نهایت به ازای این کار مقدار مشخصی توکن به عنوان سود در زمان سررسید سپرده‌گذاری‌شان دریافت می‌نمایند.

بیشتر بخوانید: اثبات سهام (Proof Of Stake) چیست؟

۲. حاکمیت مشارکتی

کاربرد دیگری که می‌توان برای ارزهای دیجیتال در اینجا برشمرد، مدیریت اکوسیستم برنامه‌های غیرمتمرکز است. برای تحقق هدف اداره غیرمتمرکز این برنامه‌ها لازم است که تصمیم‌گیری در خصوص اعمال تغییرات در اکوسیستم نیز با نظر کاربران آن انجام شود. برای این منظور تئوری حاکمیت مشارکتی مطرح می‌شود. به این ترتیب کاربران برای برخورداری از حق رأی باید تعدادی از توکن‌های حاکمیتی برنامه‌ها را خریداری کنند. بر اساس تعداد توکن که در اختیار هر کاربر قرار دارد، از حق رأی برخوردار باشد.

کاربرد برنامه غیرمتمرکز چیست؟

در ادامه بحث برنامه غیرمتمرکز چیست، باید نگاهی به حوزه‌های مختلف و کاربرد این قبیل برنامه‌ها بیندازیم. از جمله مهم‌ترین کاربردهای عملیاتی این برنامه‌ها در حال حاضر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. امور مالی و سرمایه‌گذاری

امورمالی و سرمایه گذاری

در وهله اول این طور به نظر می‌رسید که به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، این دسته از برنامه‌ها نمی‌توانند به حوزه امور مالی ورود موفقی داشته باشند؛ اما در عمل ثابت شد که این اتفاق افتاد. در حال حاضر طیف‌های قابل توجهی از فعالان بازار رمزارزها از این برنامه‌ها برای مدیریت فعالیت‌های مالی خود استفاده می‌کنند. نمونه‌ای از این برنامه‌ها، مربوط به زیرساخت‌های وام‌دهی است. برنامه‌هایی که در قالب آن‌ها عده‌ای سرمایه خود را در ازای دریافت سود به اشتراک می‌گذارند و عده‌ای دیگر که به وجوه مالی احتیاج دارند، وام دریافت می‌کنند. دقیقا مشابه همان فرآیند که در بانک اتفاق می‌افتد؛ با این تفاوت که دیگر پای نهاد واسطه‌ای مانند بانک در میان نیست. بلکه همه فرآیندها در قالب قراردادهای هوشمند کنترل می‌شود.

۲. شبکه‌های اجتماعی

شبکه های اجتماعی

برنامه‌های غیرمتمرکز به حوزه شبکه‌های اجتماعی نیز ورود پیدا کرد‌ه‌اند. پلتفرم‌های سنتی مانند توییتر، اینستاگرام و فیسبوک تحت سیطره نهادهای متمرکز هستند. شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز از این برتری برخوردارند که توسط هیچ نهاد متمرکزی کنترل نمی‌شوند. بنابراین کاربران می‌توانند آزادانه به فعالیت در آن‌ها بپردازند. مدیریت این شبکه‌های اجتماعی نیز در قالب پرداخت با استفاده از توکن‌های بومی آن‌ها صورت می‌گیرد.

۳. بازی‌ها

بازی های بلاکچینی

صنعت گیمینگ با ورود برنامه‌های غیرمتمرکز تحول قابل توجهی را تجربه کرده است. ماجرا از این قرار است که این برنامه‌ها امکان کسب درآمد از محل بازی کردن را فراهم می‌کنند. به همین دلیل با استقبال خوبی مواجه شده‌اند. در حال حاضر گردش مالی بازی‌های غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک‌چین بسیار بالاست.

نگاهی آماری به وضعیت برنامه‌های غیرمتمرکز

در ادامه بحث برنامه غیرمتمرکز چیست، بد نیست که نگاهی آماری به وضعیت این برنامه‌ها در گذر زمان داشته باشیم. در همین راستا به صورت موردی به ذکر چند آمار اساسی که مربوط به پایان سال ۲۰۲۱ است، بسنده می‌کنیم.

  1. تا پایان سال ۲۰۲۱ تعداد کیف پول‌های منحصربه‌فرد که به صورت روزانه به برنامه‌های غیرمتمرکز متصل می‌شوند بیش از ۷ برابر شد و به حدود ۲.۷ میلیون کیف پول در روز رسید.
  2. بازار توکن‌های غیرمثلی به عنوان بخشی از برنامه‌های غیرمتمرکز به ارزش بازار بیش از ۲۳ میلیارد دلار دست یافت.
  3. بیش از ۴۹ درصد کیف پول‌های متصل به برنامه‌های غیرمتمرکز روی بازی‌های بلاک‌چین متمرکز هستند.
  4. رقبای جدیدی برای اتریوم به عنوان بزرگ‌ترین میزبان برنامه‌های غیرمتمرکز معرفی شدند. شبکه‌های مانند سولانا، ترا و آوالانچ در سال ۲۰۲۱ بسیار مورد توجه قرار گرفتند.
  5. ارزش مجموع دارایی‌های قفل شده در شبکه‌های میزبان برنامه‌های غیرمتمرکز از ۲۰۰ میلیارد دلار عبور کرد که بیش از ۶۰ درصد آن مربوط به اتریوم است.

کلام پایانی

در این مقاله بررسی کردیم که برنامه غیرمتمرکز چیست و چگونه کار می‌کند. این برنامه‌ها در طول سال‌های اخیر همواره در مسیر پیشرفت و توسعه قرار داشته‌اند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان فعال در حوزه فناوری معتقدند که آینده متعلق به این برنامه‌هاست. به هر ترتیب چالش‌هایی نیز پیش روی آن‌ها قرار دارد که در صورت برطرف کردنشان می‌توان به موفقیت هر چه بیشتر برنامه‌های غیرمتمرکز امیدوار بود.